ពាក្យនេះក្លាយមកពីភាសាសៀម ថា “ណាហ្មឺន” (นาหมื่น) ។ “ណា” (นา) ប្រែថា “ស្រែ” ដែលមានន័យសំដៅដល់ផ្ទៃដីសម្រាប់ធ្វើស្រែ។ ចំណែកពាក្យ “ហ្មឺន” (หมื่น) ជាការអានបញ្ចេញសំឡេងខ្យល់ធំធ្ងន់ពីភាសាដើមរបស់ខ្មែរយើងទៅ ស្មើពាក្យរាប់ចំនួន១០ពាន់ ថា “ម៉ឺន” ។

សម័យដើម មន្ត្រីណាដែលមានបណ្ដាស័ក្ដិធំៗ មានអំណាចអាចក្ដោបក្ដាប់មន្ត្រីក្រោមឱវាទ ឬក្ដោបក្ដាប់ពលទាហានក្រោមបង្គាប់ ចាប់ពី១ម៉ឺននាក់ ឡើងទៅ មានន័យថា គេមានសិទ្ធិ មានយស មានស័ក្ដិ សមនឹងទទួលបានដីស្រែ ១ម៉ឺន ដូច្នោះដែរ​។  

ក្នុងវចនានុក្រម និងក្នុងឯកសារស្រាវជ្រាវផ្សេងទៀត មិនឃើញមានបញ្ជាក់អំពីប្រភេទនៃឯកតាវាស់វែង ថាដីស្រែ ចំនួន១ម៉ឺននោះ គឺជា១ម៉ឺនអ្វីសោះឡើយ។ បើតាមការគិតស្មានរបស់ខ្ញុំ ប្រហែលជាស្មើនឹង ១ម៉ឺនហិកតា។ ព្រោះដីស្រែទំហំ ១ម៉ឺនហិកតា កាលពីសម័យបុរាណ បើគិតតាមដែនភូមិសាស្ត្រនយោបាយ វាមិនច្រើនដូចសម័យខ្សត់ដី ឥឡូវនេះទេ។ ម្យ៉ាងទៀត ជំនាន់ដើម ការកាត់ទឹក កាត់ដី ជូនមន្ត្រី មានសមត្ថភាពគ្រប់គ្រង ក៏ស្មើនឹងការផ្ដល់នូវអំណាចជាស្ដេចត្រាញ់មួយ ដល់មន្ត្រីនោះផងដែរ។ ហើយបើយើងគណនា តាមអត្រាជាក់ស្ដែង ផ្ទៃដី ១ម៉ឺនហិកតា គឺស្មើនឹង ទំហំ ១រយ គីឡូម៉ែត្រក្រឡាតែប៉ុណ្ណោះ។ ឃើញថាទំហំប៉ុននេះ វាប្រហាក់ប្រហែលនឹងកូនស្រុកដ៏តូចមួយ ក្នុងតំបន់នៃប្រទេសខ្មែរយើងដែរ។ ម្ល៉ោះហើយ ក្នុងនាមអ្នកសិក្សាពីឫសគល់នៃពាក្យ ខ្ញុំសូមសន្មតថា នាហ្មឺន គឺជា មន្ត្រីដែលបានដីស្រែ១ម៉ឺនហិកតា។

មួយវិញទៀត នៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរដដែល ក៏មានបញ្ជាក់ដល់ពាក្យ “ស្ដេចត្រាញ់” ផងដែរ។ ស្ដេចត្រាញ់ គឺជាអ្នកដែលមានសិទ្ធិទទួលបានដីស្រែ ១ម៉ឺន ដូចគ្នា។ អ៊ីចឹង វាមានន័យថា មុនដែលខ្មែរទទួលប្រើពាក្យ “នាហ្មឺន” យកមកប្រើជាផ្លូវការ តំណែងមួយនេះ ត្រូវបានខ្មែរយើងហៅថា “ស្ដេចត្រាញ់”។

ស្ដេចត្រាញ់ គឺជាមេទ័ពធំ ឬហៅថា “ស្ដេចសឹក” ដែលមានអំណាចកាប់សម្លាប់មនុស្សសត្វបានដោយឥតខុសច្បាប់ នៅក្នុងនាទីរបស់ខ្លួន។ ក្នុងប្រទេសកម្ពុជានាសម័យបុរាណព្រេងនាយនោះ មានស្ដេចត្រាញ់៥ស្រុកគឺ ៖

១- ស្រុកកំពង់ស្វាយ មានងារជា អ្នកឧកញ៉ា តេជោ បុរារាជ

២- ស្រុកពោធិ៍សាត់មានងារជា អ្នកឧកញ៉ាសួគ៌ាលោក

៣- ស្រុកទ្រាំង រួមទ្រាំងត្រើយខាងត្បូង និង ទ្រាំង ត្រើយខាងជើង ជាស្រុកតែមួយ មានងារជា អ្នកឧកញ៉ាពិស្ណុលោក

៤- ស្រុកត្បូងឃ្មុំ មានងារជា អ្នកឧកញ៉ាអជ៌ុន ( ហៅក្លាយជា អរជូន )

៥- ស្រុកបាភ្នំទាំង ២ ផ្នែកគឺ ខាងត្រើយ និង ខាងកោះ រួមជាស្រុកតែមួយមានងារជា អ្នកឧកញ៉ាធម្មាតេជោ

កាលបើប្រទេសមានសង្គ្រាម ស្ដេចត្រាញ់ទាំង ៥ នេះ ត្រូវទទួលរ៉ាប់រងរក្សាការពារប្រទេសដោយពេញសមត្ថភាពរៀងរាល់ខ្លួន។

សូមបញ្ជាក់ថា ក្នុងរបៀបគ្រប់គ្រងដឹកនាំប្រទេស កាលពីសម័យបុរាណ មេដឹកនាំធំៗ ដែលមានអំណាចដូចជាព្រះចៅអធិរាជ មិនអាចមានសមត្ថភាព ក្នុងការចុះអង្កេតផ្ទាល់ ទៅលើទីតាំងតូចៗគ្រប់ពេលវេលាបានទេ ព្រោះតែទឹកដីមានទំហំធំធេងពេក។ ម្ល៉ោះហើយ ដើម្បីឱ្យមានភាពងាយស្រួល ព្រះចៅផែនដី និយម ដឹកនាំ របៀបផ្ដល់អំណាចផ្ដាច់ការដល់ស្ដេចត្រាញ់ណាដែលខ្លាំងពូកែ ឱ្យក្លាយជាម្ចាស់នៃទឹកដីផ្នែកណាមួយ ក្នុងតំបន់ណាមួយ ដើម្បីគ្រប់គ្រងដឹកនាំជំនួស។ ដោយហេតុនេះហើយ ទើបបានជា ចំណេរ ចេរកាល ក្រោយៗមក តែងតែមានរឿងស្ដេចត្រាញ់ ក្បត់ស្ដេចផែនដី បង្កទ័ពផ្ដាច់ខ្លួន ផ្ដាច់ទឹកដី បង្កើតជាដែនរដ្ឋឯករាជ្យមួយទៀត បង្កើតប្រទេសថ្មីមួយទៀត ធ្វើឱ្យប្រទេសធំៗ រួមជាតូចទៅ តូចទៅ ។ ហើយរឿងរ៉ាវប្រភេទនេះ កើតមានឡើង នៅគ្រប់ទិសទីនៃប្រវត្ដិសាស្ត្រពិភពលោក។

វិភាគពីសំឡេងភាសាបន្តទៀតសិន! ក្នុងភាសាសៀម គេអានបញ្ចេញសំឡេងថា “ណា-ហ្មឺន” លុះសរសេរមកជាភាសាខ្មែរ សំឡេងខ្យល់ “ណា” (ប្រែថាស្រែ) ក៏ប្រែជា “នា” ទៅវិញ ដោយសារក្នុងវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ មានទំនាញនៃសំឡេង “ឃោសៈ” (គឺសំឡេងខ្យល់ធំ ដូចជា គ.ឃ.ង ជាដើម)។ ចំណែក សំឡេងធំថា “មឺន” (១០ពាន់) យើងបែរត្រលប់ ជាអានថា “ម៉ឺន” ទៅវិញ ដោយសារតែ ក្នុងវេយ្យាករណ៍ខ្មែរ កាលណាសំឡេង ឃោសៈចំនួនពីរនៅជាប់គ្នាមុខក្រោយ វានឹងប្រទាញសំឡេងឃោសៈខាងក្រោយឱ្យទៅជា “អឃោសៈ” ។ ដូច្នេះ ខ្យល់ធំអក្សរ “ម” បានប្រែជាខ្យល់ “ម៉” អានបែបស្រាលៗ ។ លុះដល់ “ម៉” ត្រូវដាក់ស្រៈ “អឺ” ពីលើ ទើបគេសរសេរប្ដូរពី “មូសិកទន្ដ” (សញ្ញាបន្ដក់ពីរ) ចុះមកក្រោម ជា ស្រៈអុ វិញ (បុកជើង) ។

ដូច្នេះហើយ ទើបអំណឹះក្រោយមក គេសរសេរ និង ហៅអ្នកមានស័ក្ដិធំៗក្នុងជួររាជការថា “នាហ្មឺន”។ ពីមុន គេនិយមហៅពាក្យភ្លោះជាប់គ្នាថា “នាហ្មឺន នាសែន” មានន័យថា មន្ត្រីដែលមានស្រែរាប់ម៉ឺន រាប់សែនហិកតា។ សព្វថ្ងៃ នៅសល់ត្រឹមតែពាក្យទោលថា “នាហ្មឺន” ប៉ុណ្ណោះ មិនដែលមាននរណា គេថា “នាសែន” ដូចមុនទៀតទេ។

ជាបន្តក្រោយមក ការផ្លាស់ប្ដូររបៀបសរសេរ បានធ្វើឡើង ឱ្យស្របទៅតាមរឿងរ៉ាវប្រវត្ដិនៃពាក្យនោះ ទើបគេប្ដូរសរសេរ ពី “ហ្មឺន” ទៅជា “ម៉ឺន” វិញ។ បើយើងសរសេរថា “ហ្មឺន” មានន័យថា យើងគោរពតាមនិយាម វចនានុក្រមថៃ ព្រោះពាក្យថៃ “หมื่น” មានអក្សរ “ហ” (ห) នាំពីមុខ។ បើយើងសរសេរ “ម៉ឺន” មានន័យថា យើងគោរពតាមនិយាម វចនានុក្រមខ្មែរ ដោយសម្អាងទៅលើពាក្យរាប់ចំនួន “រយ ពាន់ ម៉ឺន សែន” នោះឯង ហើយវាស៊ីគ្នាទៅនឹងការពន្យល់អត្ថន័យខ្លឹមសារ ដែលមានរៀបរាប់ពីខាងដើមនោះផង។

ដោយ លឹម វិរិយា🌸